Artesië

Artesië (In het Frans Artois) was een graafschap gelegen in noord-Frankrijk met als hoofdstad Atrecht (Arras). De naam is ontleend aan de Keltische stam van de Artebaten, die zich in de oudheid in noordwest-Frankrijk hadden gevestigd. Zij werden door Julius Caesar onderworpen waarna hun gebied in de provincie Belgica ondergebracht werd in het Romeinse rijk. Onder de Romeinen waren de schapenteelt en de wolproduktie in het gebied van grote betekenis. Na de oudheid kwam Artois afwisselend in het bezit van Vlaanderen, Spanje en Frankrijk. In de 12e en 13e eeuw kende het gebied een bloei van de lakennijverheid en in de 14e en 15e eeuw bereikte de tapijtweverij er een hoogtepunt. Bij de vrede van de Pyreneeën in 1659 kwam Artois definitief aan Frankrijk. In 1790 werd het departement Pas-de-Calais opgericht, dat vrijwel overeenkomt met Artois.

In Atrecht, de hoofdstad van het graafschap, was het munthuis gevestigd. Tijdens de middeleeuwen hebben de graven van Vlaanderen er munten geslagen en later is het een koninklijk munthuis geweest waar o.a. koperen munten zijn geslagen op naam van Philips II en Philips IV. Op deze munten staat als muntteken een rat afgebeeld. Het munthuis te Atrecht werd in 1640 gesloten.
 

De munten van Philips II

Op 25 oktober 1555 nam Philips II het gezag over van zijn vader, keizer Karel V. Op de koperen munten van Artesië gebruikte Philips twee wapens. Het gekroonde wapen van Oostenrijk-Bourgondië en het provinciale Artesische wapen met hierin Franse lelies.
 

1 = Wapen van Oostenrijk (zilveren faas).
2 = Wapen van Valois (3 lelies).
3 = Wapen van Bourgondië (3 schuine balken in blauw en goud).
4 = Wapen van Brabant (gouden leeuw).
5 = Wapen van Vlaanderen (zwarte leeuw).
 

Provinciale Artesische wapen met Franse lelies.


ART.1: halve maille.^(GH.238.9)

VOORZIJDE: Borstbeeld van Philips II met kroon, naar rechts. Aan weerszijden van het borstbeeld het tot 2 cijfers afgekorte jaartal (1591).

TEKST: (rat) PHS. D:G. HI. Z REX. C. AR. (of variant). De tekst is voluit: Philippus Dei gratia Hispaniarum rex comes Artesië, en betekent: Philips, bij Gods gratie koning van Spanje en graaf van Artesië.

KEERZIJDE: Klimmende leeuw naar links.

TEKST: DOMINVS MIHI. ADIVTOR. (of variant). Dit betekent: de Heer is mijn helper.
 

Muntmeester: François Baillet.

    1591


Info:

De halve maille was een muntje met een waarde van een zesde oord. Zij werden geslagen met een gewicht van ca. 0,91 gram (270 uit een mark).



ART.2: penning.^(GH.236)

VOORZIJDE: Een scheef geplaatst stokken kruis welke door een vuurijzer heen gestoken is, van het vuurijzer springen vonken.

TEKST: (rat) PHS. D:G. HIS. Z. REX. C. ART. (of variant). De tekst is voluit: Philippus Dei gratia Hispaniarum z rex comes Artesië, dit betekent: Philips, bij Gods gratie koning van Spanje en graaf van Artesië.

KEERZIJDE: Gekroond provinciewapen van Artesië (2), aan weerszijden van het wapen de laatste 2 cijfers van het jaartal (1587).

TEKST: DOMINVS. MIHI. ADIVTOR (of variant), dit betekent: de Heer is mijn helper.
 

Muntmeester: François Baillet.

    1587


Info:

Deze penningen werden geslagen met een gewicht van ca. 1,36 gram (180 uit een mark).



ART.3: maille.^(GH.235)

VOORZIJDE: Borstbeeld van Philips II met kroon, naar rechts.

TEKST: PHS. D:G HISP Z REX. C. AR. (of variant). Onder het borstbeeld de laatste 2 cijfers van het jaartal gescheiden door een rat. De tekst is voluit: Philippus Dei gratia Hispaniarum rex comes Artesië, en betekent: Philips, bij Gods gratie koning van Spanje en graaf van Artesië.

KEERZIJDE: Gekroond Bourgondisch wapenschild (1) gelegen op een kruis.

TEKST: DOMINVS. MIHI. ADIVTOR (of variant). Dit betekent: de Heer is mijn helper.
 

Muntmeester: François Baillet.

    1591
    1592


Info:

De maille was een muntje met een waarde van een derde oord. Zij werden geslagen met een gewicht van ca. 1,81 gram (135 uit een mark). Een recent aangemeld exemplaar lijkt het jaartal 1590 te dragen of is het mogelijk een gespiegeld cijfer 2(?). Kijk hier voor het exemplaar.



ART.4: duit (gigot).^(GH.233)

VOORZIJDE: Borstbeeld van Philips II naar links of rechts zonder kroon.

TEKST: PHS. D:G. HIS. Z. REX. CO. ART. (of variant). Onder het borstbeeld staat het tot twee cijfers afgekorte jaartal, gesplitst door een rat. De tekst is voluit: Philippus Dei gratia Hispaniarum z rex comes Artesië, dit betekent: Philips, bij Gods gratie koning van Spanje en graaf van Artesië.

KEERZIJDE: Gekroond Oostenrijks-Bourgondisch wapenschild (1).

TEKST: DOMINVS. MIHI. ADIVTOR. (of variant), dit betekent: de Heer is mijn helper.
 

Muntmeester: François Baillet.

     ZJ     1586    1589
    1584    1587    1590
    1585    1588    1591


Info:

Deze duiten werden geslagen met een gewicht van ca. 2,72 gram (90 uit een mark).



ART.5: oord (liard).^(GH.232)

VOORZIJDE: Borstbeeld van Philips II naar links of rechts met kroon.

TEKST: PHS. D:G. HIS. Z. REX. C. ART (of variant). Onder het borstbeeld staat het tot twee cijfers afgekorte jaartal, gesplitst door een rat. De tekst is voluit: Philippus Dei gratia Hispaniarum z rex comes Artesië, dit betekent: Philips, bij Gods gratie koning van Spanje en graaf van Artesië.

KEERZIJDE: Gekroond Oostenrijks-Bourgondisch wapenschild (1).

TEKST: DOMINVS. MIHI. ADIVTOR. (of variant), dit betekent: de Heer is mijn helper.
 

Muntmeester: François Baillet.

    1582    1587    1591
    1584    1588    1592
    1585    1589
    1586    1590


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: (cijfer)PHS. D:G. HIS. Z. REX. C. ART (cijfer)
    B: (cijfer)PHS. D:G. HIS. Z. REX. C. ART. (cijfer)
    C: (cijfer)(             )Z( ) REX. C( ) ATRE. (cijfer)
    D: (cijfer).PHS. D:G. HISP. Z. REX. C. ATR. (cijfer)
    E: (cijfer).PHS. D:G. HISP. Z. REX. C. AT. (cijfer)
    F: (cijfer)PHS. D:G. HIS. Z. REX. C. AR. (cijfer)


    1: Borstbeeld naar rechts.
    2: Borstbeeld naar links.


KZ: a: .DOMINVS. MIHI. ADIVTOR.
    b: DOMINVS. MIHI. ADIVTO
    c: DOMINVS. MIHI. ADIVTOR



Info:

Variant ?1? (1582), particuliere collectie.
Variant C2a (1582), particuliere collectie.
Variant D2a (1585), particuliere collectie.
Variant D2? (1586), particuliere collectie.
Variant E2b (1586), particuliere collectie.
Variant A1a (1588), particuliere collectie.
Variant B1c (1590), particuliere collectie.
Variant F1c (1590), particuliere collectie.
Variant B1a (1591), particuliere collectie.

Deze oorden werden geslagen met een gewicht van ca. 5,44 gram (45 uit een mark).



De munten van Philips IV

Omdat aartshertog Albertus in 1621 kinderloos komt te overlijden vervallen de zuidelijke Nederlanden weer aan de Spaanse kroon. Isabella bleef nog wel tot haar dood regentes. Op de munten verschijnt nu het portret en het wapen van de Spaanse koning Philips IV.

Op de Artesische koperen munten van Philips IV verschijnen 3 types wapenschilden:
 

1 = Oostenrijk (zilveren faas).
2 = Bourgondië (3 schuine balken in blauw en goud).
3 = Wapen van Brabant (gouden leeuw).
 

1 = Castilië (kasteel).
2 = Leon (leeuw met gouden kroon).
3 = Aragon (4 rode palen).
4 = Sicilië (bestaat uit de 4 rode palen van Aragon en de adelaar van Hohenstaufen).
5 = Portugal (5 blauwe schildjes in een rand van 7 gouden kasteeltjes).
6 = Oostenrijk (zilveren faas).
7 = Bourgondië (3 schuine balken in blauw en goud).
8 = Valois (3 lelies).
9 = Brabant (gouden leeuw).
10 = Vlaanderen (zwarte leeuw).
11 = Tirol (rode adelaar).
 

Gekroond provinciaal wapen van Artesië met hierin Franse lelies.



ART.6: gigot (duit).^{(GH.338 - AvK.74)}

VOORZIJDE: Schuin geplaatst stokkenkruis welke door een gekroond vuurijzer is heen gestoken. Aan het vuurijzer hangt de keten van de orde van het gulden vlies en aan weerszijden staat het jaartal.

TEKST: (rat) .PHIL. IIII. D.G. HISP. ET. INDIAR. REX (of variant). Dit is voluit: Philippus IIII Dei gratia Hispaniarum et Indiarum rex, en betekent: Philips IIII, bij Gods gratie koning van Spanje en de Indiën (de tekst gaat op de keerzijde verder).

KEERZIJDE: Gekroond wapenschild (1) verdeelt in 3 vlakken.

TEKST: .ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c. (rat) (of variant). Dit is voluit: archidux Austria dux Burgundie et comes Artesië: aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgondië en graaf van Artesië.
 

Muntmeester: Guillaume Crocquet.

    1627
    1628

Muntmeester: Arthur Emonts.

    1635
    1638
    1639
    1640


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: (rat).PHIL. IIII. D.G. HISP. ET. INDIAR. REX


KZ: a: .ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART Z^c (rat)


Info:

Voorschrift 128 stuks uit een mark, dit geeft een gewicht van ca. 1,92 gram per stuk. In de periode 1627 tot 1629 zijn ca. 93520 duiten geslagen, verdere gegevens ontbreken.



ART.7: liard (oord).^{(GH.336 - AvK.71)}

VOORZIJDE: Gekroond vuurijzer omgeven door 3 wapenschildjes. Links Oostenrijk, rechts Bourgondië en onder Vlaanderen.

TEKST: (rat) .PHIL. IIII. D.G. HISP. ET. INDIAR. REX (of variant). Dit is voluit: Philippus IIII Dei gratia Hispaniarum et Indiarum rex, en betekent: Philips IIII, bij Gods gratie koning van Spanje en de Indiën (de tekst gaat op de keerzijde verder).

KEERZIJDE: Gekroonde wapenschild (2) met aan weerszijden het jaartal.

TEKST: ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. R^c (of variant). Dit is voluit: archidux Austria dux Burgundie et comes Artesië, en betekent: aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgondië en graaf van Artesië.
 

Muntmeester: Guillaume Crocquet.

    1627
    1628/27
    1628
    1629


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: (rat) .PHIL. IIII. D.G. HISP. ET. INDIAR. REX


KZ: a: ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. R^c
    b: .ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c.
    c: ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c
    d: ARCH. AVST. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c


Info:

Voorschrift 64 stuks uit een mark, dit geeft een gewicht van ca. 3,84 gram per stuk. In de periode 1627 tot 1629 zijn ca. 103384 oorden geslagen, verdere gegevens ontbreken.



ART.8: liard (oord).^{(GH.337 - AvK.72)}

VOORZIJDE: Borstbeeld van Philips IV zonder kroon naar rechts.

TEKST: .PHIL. IIII. D. G. HISP. REX (of variant) en jaartal. Dit is voluit: Philippus IIII Dei gratia rex Hispaniarum, en betekent: Philips IIII, bij Gods gratie koning van Spanje (de tekst gaat op de keerzijde verder).

KEERZIJDE: Gekroonde provinciaal Artesisch wapenschild (3).

TEKST: ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART Z (rat) (of variant). Dit is voluit: archidux Austria dux Burgundie comes Artesië, en betekent: aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgondië en graaf van Artesië.
 

Muntmeester: Arthur Emonts.

    1636
    1637
    1638
    1639
    1640


Voorkomende voor- en keerzijde varianten:

VZ: A: .PHIL. IIII. D.G. HISP. REX
    B: .PHIL. IIII. D.G. REX. HISP.


KZ: a: ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z (rat)
    b: .ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c. (rat)
    c: (rat) ARCH. AVS. DVX. BVRG. CO. ART. Z^c.


Info:

Voorschrift 64 stuks uit een mark, dit geeft een gewicht van ca. 3,84 gram per stuk. Over de geslagen aantallen is niets bekend.