De V.O.C. duiten

In de periode 1594-1602 werd er door diverse zogenaamde “compagnieën van verre” handel gedreven in de oost. Deze diverse zelfstandige ondernemingen waren vaak verwikkeld in felle onderlinge concurrentie wat nadelig was voor de winst. Van overheidswege werd daarom besloten om één enkele maatschappij op te richten. In 1602 ontstond zo de Verenigde Oost-Indische Compagnie (V.O.C.) die het alleenrecht verkreeg in Nederland om handel te drijven met Azië. In 1799 hield de V.O.C. op te bestaan.

Door de “compagnieën van verre” werd gehandeld met o.a. Spaanse realen (Spaanse matten) die zelfs werden nageslagen te Dordrecht en Middelburg. De latere V.O.C. gebruikte ook de realen en verder de Nederlandse gouden en zilveren munten van hoge waarde die ook hier in omloop waren. Voorbeelden hiervan zijn de gouden dukaten en zilveren leeuwendaalders, rijders en rijksdaalders. Bij grote schaarste aan gemunt geld werd ook wel toestemming gegeven om baren goud en zilver uit te voeren. Vanwege de behoefte aan kleingeld werden later ook schellingen, dubbele stuivers, stuivers en sinds 1724 duiten naar de oost gebracht. Deze eerste zending duiten waren van het gewone Hollandse type uit het munthuis te Dordrecht. Een duit was in Azië echter ¼ stuiver waard in plaats van ⅛ stuiver, hij was daar dus het dubbele waard. Dit nodigde uit tot omvangrijke illegale handel van duiten naar Azië waardoor al snel besloten werd om een eigen V.O.C. type te gaan maken. Alleen dit eigen type werd gangbaar verklaard. Op de meeste van deze duiten staat op de keerzijde alleen het wapen van de provincie waar de duiten geslagen zijn en verder geen tekst. Op de voorzijde staat het V.O.C. monogram met daaronder het jaartal. Dit nieuwe type werd in 1726 voor het eerst geslagen. Tevens zijn er sinds 1749 halve duiten geslagen echter in mindere mate. Omdat deze duiten bedoeld waren voor de oost en daar het dubbele waard waren is het niet verwonderlijk dat V.O.C. duiten hier niet of nauwelijks worden teruggevonden in de bodem. De weinige exemplaren die hier gevonden worden zijn meestal verloren door b.v. zeelieden en handelaren van de V.O.C. De V.O.C. duiten zijn niet zeldzaam en komen tegenwoordig in grote hoeveelheden weer terug naar Nederland uit diverse Aziatische landen (b.v. Indonesië).

Smokkel

Hierboven werd al de smokkel van duiten naar de oost besproken maar reeds vroeg in de 17e eeuw werden er door de bemanningen van de V.O.C. schepen grote hoeveelheden zilveren munten meegesmokkeld. De grote zilverstukken werden in de republiek tegen een vastgestelde koers in omloop gebracht, een leeuwendaalder had bijvoorbeeld een waarde van 63 stuivers. Door de stijging van de zilverprijs stegen echter de muntstukken in werkelijke waarde doordat zij meer zilver bevatten dan de afgesproken koers van 63 stuivers. Zo was een leeuwendaalder op een bepaald moment werkelijk 65 tot 66 stuivers waard. Deze munten verdwenen dan al snel uit de omloop en werden vaak alleen nog maar gebruikt door de V.O.C. om hiermee in Azië te handelen. In Azië werd namelijk niet met de afgesproken koers gerekend maar met de werkelijke zilverwaarde van de munten. Het gevolg hiervan was dat in de 17e en begin 18e eeuw er door de bemanningen van de V.O.C. schepen grote hoeveelheden zilveren munten werden meegesmokkeld. Zij wisselden deze munten bij de kassiers van de compagnie tegen de gunstiger koers die in Azië werd gehanteerd en kregen een wissel (ontvangstbewijs) op patria. Deze wissel lieten zij dan weer uitbetalen als zij terugkwamen in de republiek, op deze wijze verdienden zij 1 tot 2 stuiver per muntstuk. De V.O.C. wilde echter alle winst die te behalen was op welke wijze dan ook voor zich zelf houden en verbood dit omwisselen, maar hier werd aardig de hand mee gelicht. Dit was voornamelijk de reden dat het V.O.C. geld voortaan apart werd besteld bij de munthuizen en dat de munten van een afwijkend type waren met het V.O.C. monogram er in verwerkt. Voortaan mochten alleen deze munten omgewisseld worden bij de kassiers.

De grote sommen geld van de V.O.C. moesten vanuit de Nederlanden vervoerd worden naar verschillende bestemmingen in Azië. Soms echter kwam een schip nooit aan omdat het overvallen werd of het was in een storm vergaan. Dit was een enorm verlies omdat deze schepen op de heenweg vaak kisten vol gouden, zilveren en koperen munten aan boord hadden. Als nu tegenwoordig zo'n V.O.C. schip word teruggevonden op de zeebodem dan betekent dat een rijke buit voor de vinders. Het is zelfs wel eens voorgekomen dat er in een teruggevonden V.O.C. schip, namelijk de Akerendam, de gehele oplage is teruggevonden van de Utrechtse gouden dukaat uit 1724. Dit jaartal was tot die tijd nooit bekend geweest.


VOC.12: West-Friesland halve duit.^{(Scholten 379-380)}

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een scheepje, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

Er zijn volgens Scholten (blz.54) halve duiten gesignaleerd van 1778, 1786 en 1787 maar deze zijn door Moquette als vals bestempeld.

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een knolraap tussen vijfbladige rozetten, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

Info:

Het jaar 1721 vals is aanwezig in een particuliere collectie.



VOC.14: West-Friesland duit.^{(Scholten 211-213)}

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een knolraap tussen vijfbladige rozetten, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond ingebogen wapen van West Friesland.

VOC.15: West-Friesland duit.^{(Scholten 219-233)}

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een haantje tussen punten, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

Er zijn volgens Scholten (blz.49) duiten gesignaleerd van 1757 maar deze zijn door Moquette als vals bestempeld.

VOC.16: West-Friesland duit.^{(Scholten 233-233b)}

VOORZIJDE: Een versiering van takken met daarin het V.O.C. monogram. Boven het monogram een haantje tussen punten en onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

 

VOC.17: West-Friesland duit.^{(Scholten 234-242)}

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een scheepje tussen punten, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

Info:

Het jaar 1765 vals is aanwezig in een particuliere collectie.

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een vijfbladige rozet tussen punten, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen van West Friesland.

Info:

De jaren 1786, 1787, 1788, 1792 en 1881 vals zijn aanwezig in een particuliere collectie.



VOC.19: West-Friesland duit.^{(Scholten 498)}

VOORZIJDE: Het V.O.C. monogram met daarboven een ster, onder het monogram het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen met klimmende leeuw naar links.

Info:

Dit jaar valt eigenlijk onder de munten van Holland maar aangezien de munt is geslagen te Enkhuizen, en het afwijkende muntteken ster i.p.v. rozet heeft, heb ik hem hier bij West-Friesland opgenomen. Ondanks dat de VOC in 1799 failliet was verklaard werden tijdens de Bataafse republiek nog steeds duiten van het oude type met VOC monogram geslagen.



VOC.20: West-Friesland halve duit.^{(Scholten 518-522 / 561-563)}

VOORZIJDE: De tekst INDIAE BATAV: met daarboven een ster. Onder de tekst het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen met leeuw naar links. Ter weerszijden van het wapen 5 - 1/32 en onder het wapen een G (5 stuks is 1/32 gulden).

Info:

Deze halve duiten zijn van een geheel nieuw type en zijn besteld door de fabrikant de Heus. De autoriteiten in Indië lieten de import van duiten geheel aan hem over. Hij kon via onderhandelingen met de verschillende muntmeesters lucratieve contracten krijgen omdat er weinig werk was voor de munthuizen. De aanduiding 5 - 1/32 betekent: 5 duiten is 1/32 gulden. Deze jaren vallen eigenlijk onder de munten van Holland maar aangezien de jaren 1802 en 1803 zijn geslagen te Enkhuizen en de jaren 1804 t/m 1806 te Hoorn, heb ik ze hier bij West-Friesland opgenomen. Ook dragen zij het afwijkende muntteken ster i.p.v. de rozet van Holland.



VOC.21: West-Friesland duit.^{(Scholten 507-512 / 556-558)}

VOORZIJDE: De tekst INDIAE BATAV: met daarboven een ster. Onder de tekst het jaartal.

KEERZIJDE: Gekroond wapen met leeuw naar links. Ter weerszijden van het wapen 5 - 1/16 en onder het wapen een G (5 stuks is 1/16 gulden).

Info:

Deze duiten zijn van een geheel nieuw type en zijn besteld door de fabrikant de Heus. De autoriteiten in Indië lieten de import van duiten geheel aan hem over. Hij kon via onderhandelingen met de verschillende muntmeesters lucratieve contracten krijgen omdat er weinig werk was voor de munthuizen. De aanduiding 5 - 1/16 betekent: 5 duiten is 1/16 gulden. Deze jaren vallen eigenlijk onder de munten van Holland maar aangezien de jaren 1802 en 1803 zijn geslagen te Enkhuizen en de jaren 1804 t/m 1806 te Hoorn, heb ik ze hier bij West-Friesland opgenomen. Ook dragen zij het afwijkende muntteken ster i.p.v. de rozet van Holland.